– دلیل تغییر ماهیت روانکاوی در جوامع دیگر غیر از جوامعی که روانکاوی در آن کشف شده و گسترش پیدا کرده چیست؟
– اول از همه بایستی گفت اگر موضوع تغییر مطرح است، آن قید “دیگر” هم لازم نیست: روانکاوی زنده و پویا، علمی است که بایستی مرتب در آن خلق اتفاق بیفتد، و این موضوع آن را مرتب در معرض تغییر قرار می دهد، اما نه لزوما تغییر ماهیت. (از همینجا مشخص است افرادی که مطالبی را تکرار می کنند، در مورد روانکاوی سخن نمی گویند!)گرچه تغییر ماهیت آن هم در تمام جوامع وجود دارد، و در هر جامعه ای دشمنانی در برابر آن قد علم می کنند، از توتالیتاریسم، کاپیتالیسم و گفتار اربابی گرفته، تا گفتار دانشگاهی، که شامل روانشناسی هم می شود، تا سیاست، تا مذهب زدگی، تا خرقه پوشی و عرفان زدگی و تا خیلی چیزهای دیگر، که ماهیت “دیگری” روانکاوی و ناخودآگاه را به واقعیتی “خودی” و خودآگاه بدل می کنند. آنچه در بین تمام اینها مشترک است، ساختار قدرت است. در جامعه ای با ساختار قدرت از نوع بدوی و فئودالی، این تغییر ماهیت واضحتر و شدیدتر است.