رزا لوکزامبورگ: بشریت دو راه بیشتر پیش رو ندارد: سوسیالیزم، یا توحش. لحظه ای چشمانمان را ببندیم و فکر کنیم که سالها پیش – مثلا در دهه شصت – یک منجم باشی برای سال ۹۵ چنین پیش بینی می کرد:

– روزگاری خواهد آمد که سردمداران صلح درونی (مانند راهب های بودایی) نه تنها برای صلح جهانی خودسوزی نمی کنند، بلکه برای اثبات هجو بودن چنین هدفی به نسل کشی می پردازند (میانمار کنونی)

– زمانی خواهد آمد که بدترین بی ادبی و بی حرمتی را نه در چاله میدان تهران، یا در یکی از زندانهای بی در و پیکری که تحت نظر سازمان زندانها نیستند، بلکه در سالنی پرطمطراق در بالای این شهر آن هم به اسم هنری لطیف به نام «تئاتر» شاهد خواهید بود، و برای اینکه از لطف و مرحمت بی شائبه توهین کنندگان برخوردار شوید بایستی پول هم بپردازید! و اگر چنین رفتاری را بر نتابید، شما را به سالن نمایش راه نمی دهند و به شما می گویند «شما توهین کردن را تحمل نکردید و هزینه آن را هم پرداختید!!!» به عبارت دیگر، جماعت گول و نادانی به وجود خواهد آمد که با خود چنین فرض می کند که اگر کسی نمی خواهد به او توهین شود بایستی برای آن باج بدهد، چون مورد بی حرمتی قرار گرفتن حق مسلم هر کسی است!!! و گولتر و نادان تر البته کسانی خواهند بود که برای اینکه از نمایشی که برای آن پول پرداخت کرده اند محروم نشوند هرگونه بی حرمتی را تحمل می کنتد! (اگر باورتان نمی شود نمایش «هنگامی که…»(۱) اثر فخیم آقای پورآذری را ببینید!) یعنی زمانه طوری شده که سادو مازوخیسم (آزاردهی و پذیرش آزار کلامی ) آن چنان همه گیر است که اگر کسی نخواهد جزو جماعت آزارگر و آزارده قرار بگیرد بایستی لاجرم باج بدهد. (البته تاسف عظیم من نه از بابت فردیست به نام پورآذری – که از قبل از نزدیک با رفتارهایش در لفافه و با نقاب تئاتر آشنا بودم – بلکه این است که برای این نمایش از کسانی استفاده کرده که آمده اند تا در بنیاد اول از همه درس حرمت قائل شدن برای خود و دیگری، تحقیر نکردن و تحقیر نشدن را یاد بگیرند!) بالاخره حدود هفتاد سال آزگار است که از مرگ کامو می گذرد، حق هم همین است که کلمات او و فضای ذهنی او کلا به فراموشی سپرده شده باشد، مثلا آنجا که هنگام دریافت جایزه نوبل می گوید: «هدف هنر نه وضع قانون و نه قدرت طلبی است. وظیفه هنر، درک کردن است. هیچ اثر نبوغ آمیزی برکینهوتحقیراستوار نیست. هنرمند یک سرباز بشریت است و نه فرمانده.» – زمانی خواهد رسید که سینما فرمول ساده ای پیدا خواهد کرد: کمی پزخاشگری و عربده کشی، با چاشنی خیانت و روابط پنهانی، و خرده ای لودگی، در پرتو جلوه های ویژه! اگر سه بعدی هم باشد دیگر نور علی نور است! کلام کم کم از سینما برچیده می شود، و به مدد جلوه های کامپیوتری فیلم و انیمیشن صامت به هم نزدیک می شوند! پرفروشترین فیلم می شود هجویه ای بر هنر سینما: مکس دیوانه!!

– زمانی خواهد رسید که بدون خرده ای شرم حداقل از غولهای ادبی که نوبل ادبیات نگرفتند (کسانی چون تولستوی، چخوف و ایبسن)، این جایزه به یک خواننده پاپ نیویورکی تعلق می گیرد (باب دیلن) امید واثق پیدا می کنیم که جایزه نوبل پزشکی هم به زودی به یک معتاد که با جان فشانی بدنش را در معرض مواد مخدر و محرک قرار می دهد تعلق بگیرد! بالاخره این جانفشانی را جایزه ای می بایست! در ضمن چه کسی محتاج تر به پول جایزه نوبل از یک فرد معتاد؟ قدری انصاف هم خوب چیزی است! در دوره ای که نویسنده پرخواننده نسل جوان کسی است چون چاربز بوکفسکی، که بزرگترین مبلغ لمپنیسم و کسالت و بی عاری است، چنین چیزی اصلا بعید نیست! در دنیایی که تیراژ ۵۰ هزارتایی کتاب به افسانه بدل شده، و کتابها به ندرت بیشتر از ۵۰۰ نسخه چاپ می شوند، چنین چیزی اصلا بعید نیست! – زمانی خواهد رسید که تبلیغات زرد آموزشگاه های کنکور و مشاورانشان بجای اینکه در لابلای صفحات روزنامه ای قایم شود، با بوق و کرنا در لفافه برنامه های رادیویی به سمع اقصی نقاط کشور خواهد رسید! طوری که رادیو را که باز می کنید شک می کنید که گوش خود را باور کنید، و فکر می کنید لابد رادیو را آموزشگاه های کنکور تسخیر کرده اند! زمانی که روزنامه ها و مجلات هم در اقدامی عمومی – برای عقب نماندن از قافله تقلب و تظاهر – عکس روی جلد و مصاحبه گر خود را تقدیم کسی می کنند که پول بیشتری بپردازد! حقیقت؟؟؟ لابد شوخی تان گرفته! چه جای صحبت از حقیقت است!! آیا روزگار امیر مبارزالدین دوباره آمده است؟

ما از برون در شده مغرور صدفریب تا خود درون پرده چه تقریر می کنند؟

می خور که شیخ و حافظ و مفتی و محتسب

  چون نیک بنگری،همهتزویر می کنند

– زمانی خواهد رسید که اگر ورزشکاری مانند تختی، فکر آسیب دیدگی حریف خود باشد، اسباب سخره دیگران را فراهم خواهد کرد. در این دوره دوپینگ کردن نه تنها دیگر قبحی ندارد، بلکه نشانه زرنگی است، و ورزشکاران حرفه ای متخصصانی را استخدام می کنند تا به طور حرفه ای راه گریز از آزمایشات دوپینگ را به آنان یاد دهند، با این شعار که “تقلب حق مسلم ماست!” کار به جایی می رسد که کل یک تیم ورزشی یک کشور به همراه لاپوشانی آزمایشگاه های دولتی اش به امر شریف دوپینگ کردن می پردازند! (تیم ملی روسیه)– زمانی خواهد رسید که گروهکی تروریستی به نام داعش را علم می کنند، که هم چاه نفت دارد و هم انواع هواپیما و اسلحه های مدرن، و کمی برای افزایش هیجان و فروش اسلحه، به سبک بازی مرتال کامبت، با آنها بازی بازی می کنند، که هم کارخانه های اسلحه سازی سرپا بمانند، و هم مانند جاروبرقی جامعه غربی از لوث جانیانی که دنبال گروهی می گردند تا با آنها هویتی کسب کنند پاک شود، و همه از خاورمیانه نفت خیز، که سطل زباله های جهانی است سر در بیاورند! یک معادله ساده: نفت در برابر اسلحه و زباله های انسانی!– زمانی خواهد رسید که دانشگاه ها به داعشگاه تبدیل می شوند: محل پرخاشگری از نوع پاسیو – اگرسیو، نسبت به هر اندیشه نو و جدیدی که به همت دانشجویان از خارج از دانشگاه به داخل آن اجازه ورود می یابد! زمانی که اساتیدی که بایستی ذهن دانشجویان را روشن کنند، به همراه دانشجویان خود به خوابی ابدی فرو رفته اند! دانشجویانی که عجیب ترین و بی معنی ترین کلمات برایشان این کلمات است: سوال کردن! و سوال داشتن! زمانی خواهد رسید که به مدد اساتید محترم و اسباب بازی هایی که هر روز ابداع می شود، سطح ذهنی دانشجویان (شاید با این وضعیت بایستی گفت سطل ذهنی) به سطوح (یا سطول!) ذهنی دوم راهنمایی یا کلاس هشتم جدید تقلیل می یابد!– زمانی خواهد رسید که کارگزاران حوزه روح و روان، اعم از روانشناس و روانپزشک و رواندرمانگر، دیگر اصولا به کلمه امّلی «روان» اعتقادی ندارند، چون یک بزرگ دیگری کور و ابله از آنها می خواهد که درمانهایشان هر چه سریعتر، کم هزینه تر و شفاف تر باشد: حال اگر در چنین شرایطی عنصری لطیف و بین الاذهانی و زبانی و دیریاب چون روح زیر تیغ جراحی آنها گم شود به کسی مربوط نیست! مراجعان هم برای دست یافتن به اسرار روح و روان خود – چون آنها هنوز به وجود روح معتقدند! – اصرار دارند که پزشک برایشان انواع اسکن ها و تست های بی پایه و نوار مغزی بنویسد، تا بالاخره بفهمند درون این کاسه جمجمه چه خبر است! شور عینیت!– روزگاری خواهد آمد نایاب ترین و کم قدر ترین متاع روزگار، «ایده» ناب داشتن و داشتن«اعتقاد» است. دیگر اعتقاد بادبان کشتی روح (۲) نیست که هیچ، آدمیان به افراد معتقد به چشم عقب مانده های ذهنی که از دنیای دیگری (احتمالا مریخ!) آمده اند نگاه می کنند. روزی که آدمیان از صبح که چشم باز می کنند تا آن هنگام که چشم می بندند، نه نگران اعتقاد خود – و کفری که به سان مورچه ای در شب سیاه ممکن است در آن رخنه کند – که دل نگران و دل بسته و دل خسته اسباب بازی هایی هستند که اسباب بازی فروشی سر گذر هر چند ماه یک بار آن را تجدید می کند و انواع جدیدش را می آورد (این اسباب بازی ها هم اسم های قشنگی دارد که مثل آّب نبات توجه هر بچه دو ساله ای را به خود جلب می کند: فیسبوک، واتس آپ، لاین، تلگرام….) اسباب بازی هایی که حسن آنها این است که دسته جمعی و دورهمی است، چون خواب غفلت دورهمی اش می چسبد!– روزگاری خواهد آمد که گاهی نادره کسانی که «ایده» و عقیده ای ناب و غیر تقلیدی دارند، بجای اینکه لامحابا جان خود را سرمایه ایده و عقیده خود کنند، عقیده خود را سرمایه جان خود می کنند، تا مثلا از غرور خدشه دار شده خود پاسداری کنند، با با خشم و غضب عده ای ساده دل را که به

پرستش بتهای ذهنی خود مشغول داشته اند در راه آن اعتقاد قربانی کنند. (بی اعتقادی زمینی است بایر، و اعتقاد کورکورانه هم رنجی است دائم و دایر، و هر دو زمینه ساز خشم و غضبی مهارناپذیرند، که در اصل ناشی از احساس سترونی و عقیمی است – بی جهت نیست که در چنین عصری حدود نیمی از زوجین عقیم می شوند!)– زمانی می رسد که پس از اختراع انواع وسایل مختلف جنگی، و حتی بمب اتمی، رویای دیرینه بشر برای به وجود آمدن جنگی که در اساسقانون ناپذیرباشد به تحقق می رسد: جنگ سایبرنتیک – که حمله مشترک آمریکا و اسرائیل و انگلستان از طریق ویروس استاکس نت به تاسیسات نطنز نمونه کوچکی از آن است – آرزوی دیرینه جنگی با بی مسوولیتی کامل را بر آورده می کند. اگر باور نمی کنید که از طریق یک ویروس کامیپوتری، حتی بدون نیاز به وجود اینترنت، می توان میلیونها نفر آدم را مثل آّب خوردن کشت، بدون اینکه کسی بفهمد این ویروس ساخت چه کسی یا چه کسانی است، مستند فوق العاده Zero Day را ببینید!– زمانی خواهد رسید که کلمه عشق به یک بازیچه خنده دار تبدیل می شود، و آدمیان رکیک ترین کلمات و جملات را برای کسانی بکار می برند که زمانی ادعای عشق آنها را داشته اند!! و بیشترین درد و رنج را حواله کسانی می کنند که در لفاف عشق با آنها زمانی روح و جسمشان پیوسته بوده است!!– زمانی خواهد رسید که اربابان غضب زمین را آکنده اند، و دیگر برای دیدنشان نیازی نیست که مانند دانته در کمدی الهی(۳) پنج طبقه در دوزخ پایین برویم. افراد سترونی که تنها با رانت مدرکی می گیرند و با استفاده از نویسندگان مزدور و باج دادن نویسنده می شوند، و کوچکترین کنترلی روی هیجانات خود من جمله خشم ندارند: امثال الف ها و سارکوزی ها و ترامپ ها جانشین خاتمی ها، میتران ها و اوباماها می شوند. ترامپی که حتی پیش از رئیس جمهور شدن، عنایات خاصه اش به سرزمین ما می رسد، و چندین شرکت کلاه برداری و هرمی و گلدکوئیست با استفاده از کتابهایی که مزدورانی به اسم او نوشته اند و در اینجا چاپ شده اند، تاسیس می شوند! طبقه پنجم دوزخ جلوی چشمان شماست:«در این منجلاب مردمانی سراپا برهنه می بینیم که از گل و لجن پوشیده شده اند و چهره هایی دژم دارند. و نه تنها با دست خود، بلکه با سر و سینه و پاهای خویش با هم در زد و خورد هستند و با دندان یکدیگر را پاره پاره می کنند. معلوم است که در چنین جهانی، تئاتر و سینما و ادبیات و ورزش و دانش و حتی جنگش هم بایستی از همین قماش باشد!خب، چنین جهانی تشتک از سر آدم نمی پراند؟؟؟ آیا اگر دهه شصت را با همه کمبودها و ضایعات انسانی اشدهه مشک تربنامیم، نباید اسم این دهه رادهه پشک خربگذاریم؟؟؟

کم کم رسیده کار به جایی که پشک خر در رسته ادب، رده بر مشک تر گرفت (۴)پس از تحریر – البته نادره هنرمندانی هم هستند که خارج از این جو عمومی بلاهت باشند: نگاهی به فیلمبادیگارد(۱۳۹۴ – ابراهیم حاتمی کیا) بیندازید تا ببینید که چطور حاتمی کیا، از اعماق جانش فیلم می سازد و – همانطور که خودش می گوید – نقش پیکی را دارد که از روزگاری سخن می گوید که چیزی به نام ارزشهای انسانی وجود داشت. راستی آن «حیدر»ها کجا هستند کهنسلشان ترس را نمی شناخت؟! که امروزه علت خاموشی بسیاری از مردمان آزاده و نیک سرشت در برابر این جو بلاهت عمومی چیزی جز ترس نیست.

مرد آن بود که از سر دردی قدم زند  درد آن بود که بر دل مردان رقم زند(۵)(۱) بر اساس آنچه شنیده ام که در خود این نمایش اتفاق نیز می افتد، رفتاری که با امانت های مردم (بازیگرها) و تماشاچیان بخت برگشته می شود، می توانم بگویم در ناخودآگاه کارگردان و نویسنده نمایش، نام «هنگامی که ….» به صورت کامل چنین حک شده:«هنگامی که دنائت و سادیسم نیازی به پرده پوشی ندارد!»(۲) مولانا

(۲۳) کمدی الهی/ جلد اول دوزخ/ ترجمه شجاع الدین شفا/ چاپ سوم ۱۳۴۷

(۵ و ۴) اشعار از استاد محمود منشی